… ΚΑΙ ΒΟΥΛΗΣΗ.

Στις 13 Αυγούστου, η αγία μας Εκκλησία τιμά τον όσιο Μάξιμο Ομολογητή και συγκεκριμένα τη μετάθεση του ιερού του λειψάνου. Ο Μάξιμος Ομολογητής εκτός από θεολόγος, Πατέρας της Εκκλησίας, είχα βαθιά φιλοσοφική κατάρτιση. Αυτό το τελευταίο τον βοήθησε στη διατύπωση των υψηλών αληθειών των δογμάτων της ορθόδοξης πίστης.

Μεγάλη η συμβολή του στη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας, στο θέμα των δύο θελήσεων, ιδιαίτερα. Όμως, είναι και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό για την χριστιανική ανθρωπολογία, το οποίο αγνοείται ή δεν είναι ευρέως γνωστό. Είναι το θέμα της ανθρώπινης φύσης. Τί είναι ο άνθρωπος; Η αρχαιοελληνική σκέψη, η πλατωνική και νεοπλατωνική, θα επιμείνει στην ψυχή. Πουθενά λόγος για ιερότητα του σώματος από τον Πλωτίνο. Στις Εννεάδες, εξάλλου, μας εισάγει στον κόσμο της ψυχής, παραμερίζοντας, με εμφανή την υποτίμηση, κάθε τι ξένο προς αυτό τον κόσμο. Το σώμα; Κατώτερο στον Πλάτωνα και στον Πλωτίνο. Και ο Σωκράτης; Ενώ έχει τη δυνατότητα να σωθεί από τις κατηγορίες περί καινών δαιμονίων, επιλέγει έναν τιμητικό θάνατο.

 Ε, λοιπόν, αυτές οι φιλοσοφικές αντιλήψεις δεν άφησαν ασυγκίνητους τον Αυγουστίνο, τον Καρτέσιο και άλλους. Όλα είναι ψυχή. Ο Αυγουστίνος θα επισημάνει την ιερότητα της ψυχής, θα στραφεί εναντίον του σώματος και ο Καρτέσιος θα καυχηθεί πως υπάρχει επειδή σκέφτεται (η σκέψη ως λειτουργία της ψυχής). Παντού ψυχή, και το σώμα; Απαγορευμένος καρπός. Δεν ενοχοποίησε η Δύση το σώμα. Ο πλατωνισμός και ο νεοπλατωνισμός ξεκίνησαν την ενοχοποίηση και η Δύση, οι φιλόσοφοι της, ο ιερός Αυγουστίνος, ανταποκρίθηκαν σ’ αυτό.

Δεν μπορώ να δεχτώ πως οι Πατέρες ανέπτυξαν ένα βίωμα, μία εμπειρική ζωή, ξένη προς τους τρόπους του Θεού∙ προς όλους εκείνους τους τρόπους με τους οποίους ενεργεί ο Θεός απέναντι στον άνθρωπο, εκπλήσσοντας τον συνεχώς. Κι αυτό, διότι είναι Θεός των εκπλήξεων. Αυτό, οι Πατέρες το γνώριζαν, το έζησαν, το μετέφεραν στα γραπτά τους κείμενα. Δεν υπήρξαν οπισθοδρομικοί. Κι αν τους χαρακτηρίζουν συντηρητικούς, ορισμένοι, ας είναι συντηρητικοί. Η συντήρηση ως λειτουργική έκφραση, διατηρεί το παραδεδομένο και το μεταφέρει στην εποχή του. Οι Πατέρες πώς έπραξαν; Ο Μάξιμος Ομολογητής πώς ενήργησε; Ο τρόπος του δεν ήταν ο τρόπος του Μαξίμου, αλλά ο τρόπος του Θεού. Με απλά λόγια, ο Μάξιμος είδε αυτό που αγνόησε η δυτική φιλοσοφική σκέψη, η οποία παρέμεινε εγκλωβισμένη (και παραμένει) στις μεταφυσικές αγκυλώσεις της μονοφυσιτικής ανθρωπολογίας. Ο άνθρωπος είναι σκέψη και τίποτε άλλο. Αυτή είναι η πεποίθηση της Δύσης.

Ο Μάξιμος, απεναντίας, είδε στον άνθρωπο τον τρόπο του Θεού. Κι αυτό είναι φυσικό για τον Μάξιμο, καθώς όπως θα πει έχουμε το «είναι» μας δεδανεισμένο από τον Θεό. Ε, αυτό το «είναι», ο τρόπος της ύπαρξης και το επέκεινα της εκπληρωμένης υπαρξιακής προοπτικής, έχει να κάνει με τον Θεό. Ο άνθρωπος πλάστηκε ως ενιαία ψυχοσωματική ύπαρξη. Και στην καλύτερη περίπτωση, η δυτική σκέψη, να το δεχτεί αυτό. Πού να φανταστεί, όμως, που θα έφτανε η σκέψη του Μαξίμου; Για τον Μάξιμο δεν αρκεί αυτό. Δεν προσμετρείται στο γεγονός της ανθρωπινότητας αυτό το δέσιμο ψυχής και σώματος. Αυτό δεν σε κάνει άνθρωπο, για τον Μάξιμο. Άντε να πεις στους ψυχαναλυτές, τώρα, σε τι βάθος ανάλυσης των πραγμάτων έχει φτάσει ο Μάξιμος Ομολογητής. Ο Μάξιμος προχωράει τη φιλοσοφική του σκέψη και της δίνει θεολογική σημασία. Ο άνθρωπος είναι το όλον αυτού, θα πει. Το όλον αυτού; Μα, τί παραπάνω από ψυχή και σώμα; Είναι και κάτι άλλο ο άνθρωπος; Στάσου, εμείς μάθαμε τόσα χρόνια πως πλάστηκε από σώμα και «εἰς ψυχὴν ζῶσαν» (Γεν. 2, 7).

Ο άνθρωπος είναι ψυχή, σώμα, αλλά και η βούληση του, που είναι καθοριστικό στοιχείο του προσώπου, όπως θα γράψει. Η θέληση, η ελευθερία, όλα αυτά είναι στοιχεία του προσώπου και δεν παραθεωρούνται. Το να θέλει ο άνθρωπος, να έχει φυσικό θέλημα, είναι πολύ σημαντικό. Όπως και η παιδαγώγηση του γνωμικού θελήματος είναι, εξίσου, σημαντική, κι όχι η καταπάτηση του θελήματος. Για τον Μάξιμο, ο άνθρωπος έχει σημασία επειδή θέλει. Αν παρέμενε ψυχή και σώμα, χωρίς να έχει βούληση, πώς θα γινόταν θεός κατά χάριν;

Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας

Πρεσβύτερος Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)