Ανταπάντηση στην απάντηση του κ. Νημά για τον Κονδύλη (ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ 15-2-25)

Του Κων/νου Β. Παυλάκου,
π. Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων

 

Αλλά στην ιστορία όπως και στη ζωή των ανθρώπων, καμία λύπη, ούτε μετάνοια δεν μπορεί να διορθώσει την απώλεια μιας μοιραίας στιγμής και χίλια χρόνια δεν εξαγοράζουν μιας ώρας απερισκεψία. [Στέφαν Τσβάιχ 1881-1942, Αυστριακός Συγγραφέας]

Στο άρθρο μου «ΕΞΙΛΕΩΣΗ ΜΕ ΤΡΙΣΑΓΙΟ;» (ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, 14-2-25) αναφέρθηκα αποκλειστικά και μόνο στις ενέργειες και πράξεις του Κονδύλη κατά το χρονικό διάστημα των 22 μηνών, δηλαδή από 1 Νοεμ. 1920 έως το τέλος Αυγ. 1922. Ο Κονδύλης γι’ αυτή και μόνο την περίοδο κρίνεται. (Αυτό κι ένας μαθητής της Α΄ Δημοτικού το αντιλαμβάνεται). Ο κ. Νημάς όμως, αντί να μιλήσει για την ταμπακιέρα, δηλαδή τη συμπεριφορά του Κονδύλη κατά τη συγκεκριμένη περίοδο, βρήκε αφορμή για να γράψει, άλλη μια φορά από τις πολλές, για τη δράση του Κονδύλη καθ’ όλη του τη ζωή.

Κατά το τρισάγιο που είχε τελεσθεί τον Ιανουάριο του 2013 στον τάφο του Κονδύλη από τον Φ.Ι.ΛΟ.Σ παρευρέθηκα και ο ίδιος, γιατί εκτιμούσα τον άνδρα από τα διαβάσματά μου έως τότε. Το 2014 όμως συνέβη μέσα μου ένας πνευματικός σεισμός, όταν προμηθεύτηκα κι εδιάβασα το δίτομο έργο του καθηγητή Ιωάννη Σ. Παπαφλωράτου «Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού» (1833-1949), Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2014, 1679 σελίδων (813+866). [Διδάσκει σήμερα σε Στρατιωτικές Σχολές της πατρίδος μας. Δεν αναφέρω τα υπόλοιπα για οικονομία χώρου].

Αυτό, λοιπόν, το έργο έγινε για μένα «ντουφέκι και λισγάρι και ΦΩΣ στο ίδιο χέρι κρατημένο», όπως έγραφε κι ο Κυριάκος Διακογιάννης (1927-2018). Έκτοτε άρχισα να διαβάζω περισσότερα και από άλλες πηγές για τον Κονδύλη, αναφορικά με τον βίο και την πολιτεία του κατά την προαναφερθείσα περίοδο. Και για ό,τι έγραψα κατά το παρελθόν και για ό,τι θα ακολουθήσει είχα και έχω ως οδηγό τη ρήση του Ιωάννη Δαμασκηνού: «Ερώ τοιγαρούν εμόν ουδέν», δηλαδή «Δεν θα πω, λοιπόν, τίποτε δικό μου». (Έτσι περιορίζεται ο υποκειμενισμός). Επομένως ούτε «Κονδυλομάχος» ούτε «σφοδρός πολέμιος» του Κονδύλη είμαι, όπως με χαρακτηρίζει ο κ. Νημάς. Οι πράξεις και οι ενέργειες του Κονδύλη, αυτές τον χαρακτηρίζουν, όπως απορρέουν από τις εξής ΠΗΓΕΣ:
            1) «Αρκετοί από τους Βενιζελικούς αξιωματικούς, που υπηρετούσαν στο μέτωπο, Ε Γ Κ Α Τ Ε Λ Ε Ι Ψ Α Ν     Α Μ Ε Σ Ω Σ   τις μονάδες τους, μετά τις εκλογές της 1^ης Νοεμβρ. 1920, και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί από τους Βενιζελικούς αξιωματικούς, πολιτικούς παράγοντες του κόμματος των Φιλελευθέρων και σημαίνοντα μέλη της εκεί ελληνικής παροικίας σχημάτισαν τη νέα «Εθνική Άμυνα» ή απλώς «Άμυνα». Παρά την υποστήριξη - κατά καιρούς και σε διαφορετικό βαθμό - των στρατηγών Μαζαράκη, Ζυμβρακάκη και Ιωάννου, που είχαν καταφύγει και αυτοί στην Κωνσταντινούπολη, η «Άμυνα» υπήρξε κυρίως κίνηση συνταγματαρχών με αρχηγό το συνταγματάρχη Γ. Κονδύλη και πολιτικό εκπρόσωπο (υπεύθυνο για το ξεχωριστό πολιτικό τμήμα της «Άμυνας» τον τέως πρεσβευτή και γνωστό βενιζελικό παράγοντα Περ. Αργυρόπουλο. Τα στρατιωτικά μέλη της «Άμυνας», αξιωματικοί όλων των βαθμών, ήταν, σύμφωνα με διαφορετικούς υπολογισμούς, από 100 έως 150». [ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, «Εκδοτική Αθηνών» Α.Ε. 1978, τόμος ΙΕ΄, σελ. 156 και 189] (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1980)

            2) «Το χειρότερον εις την θλιβεράν αυτήν ιστορίαν της μικρασιατικής εκστρατείας ήτο η στάσις ωρισμένων βενιζελικών αξιωματικών, αντιτιθεμένων εις την μεταπολίτευσιν (δηλ. μετά τις εκλογές της 1^ης Νοεμ. 1920), οι οποίοι θεώρησαν ότι ο καλύτερος τρόπος αντιδράσεως κατά της νέας καταστάσεως ήτο η εγκατάλειψις των ενώπιον του εχθρού θέσεών των και η συγκέντρωσίς των εις την Κωνσταντινούπολιν, προς δημιουργίαν επαναστατικής κινήσεως εναντίον της κυβερνήσεως, η οποία καλώς ή κακώς είχε εκλεγή εις ελευθέρας εκλογάς (ο ίδιος ο Βενιζέλος τις έκανε) υπο μεγάλης πλειοψηφίας του λαού. Μόνον η οξύτης των παθών την εποχήν εκείνην δύναται να εξηγήση - όχι φυσικά και να δικαιολογήση - το πώς άνθρωποι με έντιμον όνομα και μεγάλας υπηρεσίας προσενεγκόντες (=που προσέφεραν) εις την χώραν υπενόμευον εκ Κωνσταντινουπόλεως ένα αγώνα ζωής και θανάτου της πατρίδος των, η αποτυχία του οποίου θα συμπαρέσυρε και αυτούς εις την καταστροφήν. Ήτο φανερόν ότι κάτι παρόμοιον απετέλει δώρον εξ ουρανού και δια τους Τούρκους και δια τους εχθρούς της Ελλάδος, οι οποίοι φυσικά έσπευσαν να το εκμεταλλευθούν». [Νέα Γενική Ιστορία των Ελλήνων, Συλλογικόν έργον Δ. Απέργη -  Κ. Εμμανουήλ και Σία ΟΕ, Αθήναι 1972, τόμος 13^ος , σελ. 72]

            3) Ορισμένοι εκ των αξιωματικών είχαν συγκεντρωθεί στην Κωνσταντινούπολη (μετά τις εκλογές του Νοεμ. 1920) και είχαν συγκροτήσει την «Εθνική Άμυνα».

Δυστυχώς, είχαν ξεκινήσει να αντιπολιτεύονται την κυβέρνηση (εν καιρώ πολέμου) από τις πρώτες ημέρες της αφίξεώς τους στην Πόλη. Χρησιμοποιούσαν ως όργανό τους τον τοπικό (δηλ. της Κωνσταντινουπόλεως) Τύπο, στον οποίο επιφανή στελέχη τους αρθρογραφούσαν. Έχει γραφεί ότι υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες τουρκικά αεροσκάφη έριχναν φύλλα των εφημερίδων της Κωνσταντινουπόλεως στις ελληνικές γραμμές (πχ στα μέσα Δεκεμβρίου του 1921).

 Ορισμένοι εκ των αρθρογράφων (όπως ο ΚΟΝΔΥΛΗΣ) δεν εδίστασαν να τυπώσουν και να κυκλοφορήσουν σε όλη την Μ. Ασία προκηρύξεις, με τις οποίες καλούσαν ανοικτά το στράτευμα σε στάση ένα καιρώ πολέμου!!! Άλλες φορές φρόντιζαν οι κεμαλικοί να ανατυπώνουν εφημερίδες (πχ τον Ελεύθερο Τύπο, τον Ριζοσπάστη κ.α) ή ορισμένα άρθρα επιφανών Αμυνιτών όπως ο Κονδύλης και να τα ρίχνουν στις ελληνικές γραμμές. [Ι. Παπαφλωράτος τόμος I, σελ. 685,687].

Την 3^ην Ιουνίου 1921, η βρετανική αρμοστεία Κωνσταντινουπόλεως τηλεγράφησε στο Υπουργείο Στρατιωτικών για την επικείμενη εκδήλωση πραξικοπήματος. Το σχέδιο των Αμυνιτών συνίστατο στη μετάβαση δια θαλάσσης του Κονδύλη (επικεφαλής 1000 ανδρών) στην Σμύρνη... Το κίνημα τελικώς δεν εξεδηλώθη. Πάντως, το σχέδιο φαίνεται πως διέρρευσε και η κυβέρνηση (Δημητρίου Γούναρη) διέγραψε τους Αμυνίτες από τα μητρώα του Στρατού και τους εκήρυξε Λ Ι Π Ο Τ Α Κ Τ Ε Σ, στις αρχές του θέρους του 1921 (δηλαδή 8 μήνες μετά την λιποταξία τους από τις θέσεις τους στο μέτωπο.
[Ι. Παπαφλωράτος, τόμος Ι, σελ. 689]. Επομένως είναι εντελώς ανυπόστατο αυτό που γράφει ο κ. Νημάς ότι έγινε «αντικατάστασή του στη διοίκηση του Συντάγματός του ως βενιζελικού» (ο ίδιος αυτοβούλως ελιποτάκτισε).

Η παράθεση στοιχείων δεν ολοκληρώθηκε ακόμη και σταματώ εδώ, προς το παρόν.

Όταν έρχονται στο φως νέα δεδομένα και στοιχεία ασφαλώς και αξιολογούμε διαφορετικά κάποια πρόσωπα ή καταστάσεις και δεν παραμένουμε δογματικά προσκολλημένοι στις μέχρι τώρα εκτιμήσεις μας. Μόνο εάν πάσχουμε από πνευματική αρτηριοσκλήρωση δεν αλλάζουμε στάση. «Φίδια που δεν αλλάζουν φιδόδερμα πεθαίνουν, και πνεύματα που δεν αλλάζουν, όταν τα δεδομένα έχουν αλλάξει, επίσης πεθαίνουν» έλεγε ο Νίτσε. Όταν διαβάζεις, ενώ μέχρι τώρα το αγνοούσες, ότι «Η «Εθνική Άμυνα» ειργάζετο αναφανδόν υπέρ του Κεμάλ», Η Καθημερινή, 3 Φεβρ. 1925, [Παπαφλωράτος Ι, σελ. 685] μπορείς να φωνάζεις «Ζήτω ο Κονδύλης;», και να κάνεις τρισάγια; Έτσι συνέβη και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Τα Αρχεία των Άγγλων και των Γάλλων που προσφάτως δημοσιεύτηκαν απέδειξαν ότι ο Βενιζέλος για να εμπλέξει την Ελλάδα στον Α΄ Παγκ. Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ (ενώ ο βασιλεύς Κων/νος ήταν υπέρ της ουδετερότητας) λαδώθηκε από τους Αγγλο-Γάλλους με το ποσό των 1.407.000 λίρες Αγγλίας, που ευχαρίστως το αποδέχτηκε. [Παναγιώτης Λιάκος: Η αλήθεια για τον Βενιζέλο. ΑΜΜΩΝ ΕΚΔΟΤΙΚΗ, 2023].

Και για τους έξι καταδικασθέντες εις θάνατον το 1922 (15 Νοεμ.) πρωταιτίους της Μικρασιατικής καταστροφής (οι δικαστές άπαντες βενιζελικοί αξιωματικοί), το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου θα κρίνει στις 20 Οκτ. 2010 αθώους και τους έξι ακυρώνοντας οριστικά την απόφαση του Εκτάκτου Στρατοδικείου, που είχε ληφθεί 88 χρόνια νωρίτερα. [Αρχείο Σωκράτη Τσαγκαδόπουλου, ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ, 9-2-25].  Και ναι μεν αθωώθηκαν, στη ζωή όμως δεν επανήλθαν!