Παπα–Θύμιος Βλαχάβας: Η προδομένη επανάσταση

Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

Για την πλήρη εκδοχή: www.vlioras.gr/1821/Vlachavas3.htm & https://www.academia.edu/45674427

Λίγο πριν από την 25^η Μαρτίου 2021 οι μαθητές και καθηγητές του Δευτέρου Γυμνασίου Καλαμπάκας, με τις ευλογίες του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου κ. Θεοκλήτου και υπό την αιγίδα της Μητροπολιτικῆς Ἀκαδημίας Θεολογικῶν καὶ Ἱστορικῶν Μελετῶν Ἁγίων Μετεώρων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Σταγῶν καὶ Μετεώρων καθώς και της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων, ανακοίνωσαν την συμμετοχή τους στις εόρτιες / εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, με την πρόθεση να αναδείξουν δέκα σημαντικές προσωπικότητες της περιοχής μας που έπαιξαν σημαντικό ρόλο πριν από την επανάσταση του 1821 και κατά τη διάρκειά της.

Θυμίζουμε ότι έχει προκηρυχθεί ένας διαγωνισμός ζωγραφικής για τη φιλοτέχνηση των προσωπογραφιών των προσωπικοτήτων αυτών ή χαρακτηριστικών σκηνών από τη ζωή τους (θα δοθούν σχετικά —χρηματικά— βραβεία και έπαινοι. Διαβάστε και τους όρους του διαγωνισμού). Θα συνεχίσουμε με τον παπα–Θύμιο Βλαχάβα (γʹ μέρος).

Γʹ μέρος. 1807: Προεργασίες για την Επανάσταση

1807: Απόγειο Αλή πασά

Στα 1807 ο Αλή πασάς βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής του και η επικράτειά του είχε τη μέγιστη έκταση: «περιελάμβανε την Πελοπόννησο, ολόκληρη σχεδόν τη Στερεά Ελλάδα, μεγάλο μέρος της Εύβοιας, της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας ως τα Γιαννιτσά, την Καστοριά και την Αχρίδα, την Ήπειρο και μεγάλο μέρος της Αλβανίας. Τυπικά ο Αλής ήταν κύριος και των ορεινών όγκων του Ολύμπου, Πιερίων, Βερμίου και Χασίων, εφόσον οι κλεφταρματολοί των περιοχών αυτών είχαν στενές σχέσεις μαζί του και είχαν αναγκασθεί να γίνουν σύμμαχοί του.»¹

1807: Πέρασμα περιηγητή Tromelin από τους Σταγούς

Jacques Jean Marie François Boudin, Comte de Tromelin

Στα 1807 επισκέπτεται «το μικρό τουρκικό χωριό Καλαμπάκα, το οποίο οι Έλληνες ονομάζουν Σταγούς»,² ο γάλλος αξιωματικός Jacques Jean Marie François Boudin, Comte de Tromelin, που «στρατολογήθηκε από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και διετέλεσε πράκτοράς τους.»³ «Ένα γόνιμο και αργιλώδες τοπίο και μία καλλιέργεια πιο πλούσια και πολύ φροντισμένη σε πληροφορούν ότι εισέρχεσαι στη Θεσσαλία.»⁴ «Ο Αλή πασάς διοικεί σήμερα το πασαλίκι των Τρικάλων και ένας μπέης⁵ κυβερνάει την πόλη στο όνομά του.»⁶

1807.Άνοιξη–Καλοκαίρι: Κατάσταση στα Επτάνησα

Στις 15 Μαρτίου 1807 ο Κερκυραίος υποστράτηγος του ρωσικού στρατού Εμμανουήλ Παπαδόπουλος (Эмануил Григорьевич Папандопуло), υπεύθυνος για την οργάνωση άμυνας της Αγίας Μαύρας (Λευκάδας) στην επαπειλούμενη επίθεση του Αλή πασά, γράφει μια επιστολή–«διακήρυξη» προς τους Έλληνες Κλεφταρματολούς που είχαν καταφύγει στη Λευκάδα και άλλα Επτάνησα: «Ἡ τύχη ἄλλαξε τῶν Ἑλλήνων καὶ αἱ παλαιαί σας πληγαὶ θέλουν ἰατρευθῇ ὁλοκλήρως· πρέπει καὶ ἡ τιμιότης σας νὰ μὴν χάσητε αὐτὸν τὸν εὐτυχῆ καιρόν, ἀλλὰ νὰ δείξητε τὸν ζῆλόν σας διὰ τὴν πατρίδα σας καὶ νὰ ἐνθυμηθῆτε ὅτι εἶσθε ἀπόγονοι ἐκείνων τῶν ἡρώων ὁποῦ θέλει σέβεται ὁ κόσμος ὅσο στέκει. (…) Ἑνωμένοι μαζὶ νὰ συντρίψωμεν τὸν βαρὺν ζυγὸν τῶν τυράννων σας καὶ νὰ ἐλευθερώσωμεν τὴν γλυκυτάτην μας πατρίδα καὶ τοὺς ὁμογενεῖς μας καὶ ἀδελφούς μας.»⁷

Άποψη της Λευκάδας

Τέσσερις ημέρες αργότερα ο πληρεξούσιος της Ρωσίας κόμης Γεώργιος Μοτσενίγος δίνει οδηγίες στον τέως μητροπολίτη Άρτης Ιγνάτιο, που του είχε ανατεθεί η αποστολή να οργανώσει στρατιωτικό σώμα ενσωματώνοντας τους εξόριστους καπεταναίους σε Λευκάδα και Ιθάκη, να το στείλει για αντιπερισπασμό στις δυνάμεις του Αλή πασά στην απέναντι στεριά,⁸ χωρίς να κάνει λόγο για Επανάσταση: «Τὰ κινήματα ὁποῦ θέλει γίνονται πρέπει νὰ διευθύνωνται εἰς τρόπον ὁποῦ νὰ μένῃ ὁ Ἀλῆ πασᾶς ἐνασχολούμενος πάντοτε νὰ ἀποδιώξῃ αὐτὰ τὰ σώματα ἀπὸ τοὺς τόπους του καὶ νὰ μὴν ἔχῃ καιρὸν νὰ ἐφορμήσῃ κατὰ τῆς Ἁγίας Μαύρας καὶ Πάργας.»⁹

Δεκατέσσερις ημέρες αργότερα, έξι κλεφταρματολοί, μεταξύ των οποίων και ο Γεωργάκης,¹⁰ γιος του Νικολού Βλαχάβα, όπως υπογράφει, ανταποκρίνονται στην πρόσκληση του μητροπολίτη, εκφράζοντας όμως την ανησυχία τους πως σε περίπτωση ειρήνης Ρώσων και Οθωμανών θα βρεθούν εκτεθειμένοι στα τουρκικά αντίποινα: «Ἀλλ’ ἄν, ὃ μὴ γένητο, πανιερώτατε, εἰς αὐτὸ τὸ μεταξὺ ἤθελε γίνει μεταξὺ Ῥωσίας καὶ Πόρτας καμιὰ εἰρήνη, τότε τί μέλλει γενέσθαι ἡ κατάστασίς μας; (…) 1807, Ἀπριλίου 3, Ἁγία Μαύρα. Τῆς πανιερότητός σας ταπεινοὶ δοῦλοι. Θανάσης Μπουκουβάλας, Κωσταντὴς Πουλῆ, Δημήτρης Καραΐσκος, Μήτζιος Κοντογιάννης, Γεωργάκης Νικολοῦ [Βλαχάβας], Γιάννης Δυοβουνιώτης.»¹¹

1807.05.10 & 1807.06.20: Ενθυμήσεις που καταγράφουν τον επαναστατικό αναβρασμό

«Θύμησις ’φ’ ὄντας ἦρθι ὁ παπα–Γιώργης καὶ ἐπῆρεν τὴν ’νουρίαν εἰς τὸ χωρίον Καρυές. Τότες ἦταν μεγάλη σφίξη καὶ μεγάλη ἀνάγκη ἀπὸ τοὺς κλέφτις. Μαζώθηκαν τὰ πρωτάτα¹² ὅλα καὶ ἦταν ὅλοι πεντακόσιοι καὶ χάλασαν τὰ Ἄγραφα ὅλα καὶ ἔκαψαν χωριὰ καὶ ἐσκλάβωσαν τοὺς Χριστιανοὺς καὶ ἔκαναν πουλὺ κακό. Τότες τοὺς κυνήησαν οἱ δερβιναγάδες Σμαήλ πέης¹³ καὶ ὅλη ἡ Τουρκιά, Τοτούμιδις¹⁴ καὶ Ἀρβανίτες, καὶ ἔκαμαν ἕνα φρικτὸν πόλιμον καὶ σκώτουσαν εἴκουσι νομάτοι κλέφτις καὶ Ἀρβανίτες ἕως πενῆντα οἱ Πουκουβαλαίοι¹⁵ καὶ ὁ Κατζιαντώνης καὶ ὁ Πότζαρης καὶ ὁ Σκυλοδήμους¹⁶ καὶ ὁ Χριστάκης. Ὅλοι αὐτοὶ ἦταν ἀντάμα τους. Τότες τὸ σιτάρι εἶχε το φόρτωμα γρόσια 16, τὸ καλαμπούκι εἶχε τὸ φόρτωμα γρόσια 10. Τότες τὸ αὐτὸν ἔτος ἀλλάχτηκεν καὶ ὁ βασιλέας καὶ μπῆκεν¹⁷ ἄλλος. 1807, Μαΐου 10.»¹⁸

«Εἰς τοὺς χιλίους ὀκτακοσίους ἑπτὰ ἀπέρασαν Ἀλβανίτες ἑξακόσιοι εἰς τὸ χωρίον Κομποριανά,¹⁹ νὰ κυνηγήσουν τοὺς Κλέπτες, καὶ ἄλλοι ἐκόνεψαν καὶ οἱ περισσότεροι δὲν ἐκόνεψαν.»²⁰

1807.06.27–07.01: Ναυμαχία Άθω (Η ώρα εκπλήρωσης των προφητειών!)

Ναυμαχία του Άθω, πίνακας του Αλεξέι Μπογολιούμποβ (Алексей Петрович Боголюбов)

Στα τέλη Ιουνίου του 1807 ο ρωσικός στόλος υπό τον ναύαρχο Σενιάβιν, έχοντας στο πλευρό του και Έλληνες πειρατές καταναυμάχησε τον τουρκικό στο βάθος του κόλπου του Αγίου Όρους, απέναντι από την Ουρανούπολη.²¹ Ο Βλαχάβας αισθάνθηκε τότε ότι έφτασε επιτέλους η ώρα της εκπλήρωσης των προφητειών για την απελευθέρωση της Ελλάδας και ίσως ήρθε και σε επαφή με τον Σενιάβιν και με άλλους κλεφταρματολούς, χωρίς όμως να προχωρήσει σε συγκεκριμένες ενέργειες ή να ελπίζει σε φανερή συμπαράσταση των Ρώσων.²²

«Βράζον τὸ αἷμα του, εἰς καμίαν ἄλλην περίστασιν δὲν ἔβλεπεν τὴν σωτηρίαν τῆς πατρίδος του παρὰ μόνον εἰς ἐκείνην τῆς προόδου τῶν ὅπλων τῆς ὁμοθρήσκου Ῥωσίας κατὰ τοῦ Τούρκου, καθὼς καὶ ὅλοι οἱ Ἕλληνες, θεατὴς τῶν ἄλλων μακρόθεν ὅταν ἀνακατώνοντο, διάγων φρονίμως, διὰ νὰ προφυλάξῃ ἑαυτὸν καὶ τὸν λαὸν ἀπό τινα ἀπάτην καὶ προσβολὴν ἐχθρικὴν ἔχων ὡς παράδειγμα τὰ παθήματα τῶν λοιπῶν, ἐστοχάσθη ὅτι, ὅταν οἱ Ῥῶσοι κατέλαβον τὴν Πάργαν, καὶ οἱ Ἕλληνες ἑτοιμάζοντο ἐκεῖθεν νὰ ἐκστρατεύσουν πρὸς τὴν Ἀκαρνανίαν καὶ Ἤπειρον, καὶ ὅταν ὁ Σινέβιν ἔκαιγεν τὸν ὀθωμανικὸν στόλον εἰς Ἅγιον Ὄρος καὶ ἀπέκλειεν τὰ Δαρδανέλλια, ἦτον ὁ καιρός, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἔμελλον νὰ ἐκπληρωθοῦν οἱ χρησμοί.»²³

1807.06: Επαφές Βλαχάβα με Ρώσους

Μέχρι το καλοκαίρι του 1807 ο Αλή πασάς εμπιστευόταν τον Βλαχάβα στο χασιώτικο αρματολίκι.²⁴ «Το πρώτο σύμπτωμα απείθειάς του εκδηλώθηκε με ένα ταξίδι του σε μερικά νησιά του Αιγαίου, το καλοκαίρι του 1807.»²⁵

«Τον Ιούνιο του 1807 έγινε η συνάντηση του Σενιάβιν με τον Νικοτσάρα και η κατάστρωση του παράτολμου εγχειρήματος να διασχίσει τη Βαλκανική. Είναι πιθανόν ότι και ο Θύμιος Μπλαχάβας ήλθε την εποχή αυτή σε επαφή με τους Ρώσους του Αιγαίου, για να προετοιμάσει εξέγερση των Ελλήνων στη Θεσσαλία και στην περιοχή του Ολύμπου.»²⁶

«Μακρὰν εὑρισκόμενος ὅμως ἀπὸ τὴν θάλασσαν, ὁδηγούμενος ἀπὸ ἰδιαιτέρας τινὰς συγκεχυμένας εἰδήσεις τῶν πλησιεστέρων του ἀνταποκρίσεων· ἀπατηθείς, καθὼς ὅλοι, εἰς τὰς δοξασίας του, χωρὶς νὰ γνωρίζῃ τὰς ἐξωτερικὰς διαθέσεις τῶν μεγάλων Αὐλῶν, ὥστε νὰ προϊδῇ τὰς συχνὰς μεταβολάς, τὸν πόλεμον, τὴν ἀνακωχήν, τὰς συμμαχίας καὶ λοιπὰ περιστατικά, ἔχων ὡς βάσιν μόνον τὴν συμφωνίαν ὅλων τῶν πολεμικῶν ἀνδρῶν, οἵτινες ἐπλημμυροῦσαν καὶ τὴν ξηρὰν καὶ τὴν θάλασσαν ἢ ὡς λησταὶ ἢ ὡς ἀρματολοί ἢ ὡς στρατιῶται τῆς τακτικῆς ὑπηρεσίας, ἐκαίγετο ἀπὸ τὸν ζῆλον πρὸς τὴν θρησκείαν καὶ τὴν πατρίδαν ἐξαπατηθεὶς καὶ κατὰ τὴν ἐποχήν, καὶ ἀπὸ τοὺς μακρὰν ἀπέχοντας συναδελφούς, καὶ ἀπὸ τοὺς πλησιεστέρους συνορίτας του Καπιταναίους, ἐκτέθη εἰς τὸ στάδιον μόνος του (μὲ ὅσους ἄλλους ἐφύλαξαν τὸν λόγον των).»²⁷

1807.06–07: Δράση Νικοτσάρα

Νικοτσάρας

Την ίδια εποχή ο Νικοτσάρας συναντήθηκε με τον Σενιάβιν στην Τένεδο, όπου ναυλοχούσε ο ρωσικός στόλος, και «κατέστρωσε μαζί του το παράτολμο σχέδιο να διασχίσει τις βαλκανικές χώρες και να ενωθεί με τα ρωσικά στρατεύματα της Βλαχίας. Σκοπός του ήταν από το ένα μέρος να ξεσηκώσουν τους χριστιανούς ραγιάδες και από το άλλο να τρομοκρατήσουν τους Τούρκους.»²⁸ Το σχέδιό του όμως απέτυχε²⁹ κι ο ίδιος θανατώθηκε και ετάφη στη μονή της Ευαγγελίστριας στη Σκιάθο.³⁰

«Αυτά είναι τα προοίμια της επανάστασης του Βλαχάβα, που άρχισε ως συνέχεια της άλλης του Νικοτσάρα. Όμως και τα δύο χωριστά τούτα κινήματα δείχνουν ότι οι φιλοδοξοι και γενναίοι αρχηγοί τους είχαν χωριστές φιλοδοξίες, κι ίσως γι’ αυτό δεν ήρθανε σε καμία συνεννόηση για τον κοινό σκοπό. Γι’ αυτό και το διπλό τέλος τους στάθηκε τόσο τραγικό.»³¹

1807.07: Σύσκεψη Κλεφταρματολών στη Λευκάδα (Αγία Μαύρα)

Παναγία των Βλαχερνών στη Λευκάδα

Στις αρχές Ιουλίου του 1807³² έγινε στην Παναγία των Βλαχερνών³³ της Λευκάδας (Αγίας Μαύρας) σύσκεψη, που ολοκληρώθηκε στην κοντινή παραλία Μαγεμένο, με τη συμμετοχή του Ιωάννη Καποδίστρια, του μητροπολίτη Ιγνατίου, του υποστράτηγου του ρωσικού στρατού Εμμανουήλ Παπαδόπουλου (Эмануил Папандопуло), του Μπότσαρη, του Κατσαντώνη και 400 ακόμα αγωνιστών.

«Εντυπωσιασμένος από την υποβλητική εκείνη σκηνή ο Ιωάννης Καποδίστριας έγραφε τα έξης προς την κυβέρνηση των Ιόνιων Νήσων: «Τὴν ἐπιοῦσαν τῆς ἀφίξεώς των, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἰγνάτιος, καίτοι ἀσθενὴς καὶ καταβεβλημένος ἐκ τῶν κόπων, προσῆλθε καὶ οὗτος εἰς τὴν θέσιν Μαγευμένος καὶ κατεσκήνωσεν ἐν μέσῳ 400 καὶ πλέον ἀγωνιστῶν. Ἡ ἡμέρα ἦτο ἐκτάκτως ὡραία. Ὑπὸ τὴν σκιὰν μεγάλης καὶ πολυκλάδου καρυᾶς ὁ ὡς ἄνω Ἱεράρχης, ὁ στρατηγὸς Παπαδόπουλος καὶ ἐγώ, μετὰ τοῦ ἀνδρείου Μπότσαρη, τοῦ ἀρειμανίου Κατσαντώνη καὶ τῶν ἄλλων ὁπλαρχηγῶν, τῶν ὁποίων δὲν εἶναι εὔκολον νὰ διακρατήσω τὰ περίεργα ὀνόματα, ἐλάβομεν θέσιν ἐν μέσῳ τοῦ κύκλου, ὃν εἶχον σχηματίσει οἱ γενναῖοι ὀπαδοί των. Τὰς πρωινὰς ὥρας μέχρι τῆς μεσημβρίας διήλθομεν ἀκροώμενοι αὐτῶν ἀφελέστατα καὶ φυσικώτατα ἀφηγουμένων τὰ νωπὰ ἔτι κατὰ τῶν Τούρκων κατορθώματά των, ἰδίᾳ δὲ τὴν τελευταίαν μάχην τῶν 300 ἀγωνιστῶν, οἵτινες, ὑπὸ τὴν ἡγεσίαν τοῦ Μπότσαρη καὶ τοῦ Κατσαντώνη, κατετρόπωσαν μέγα σῶμα Τουρκαλβανῶν, ὧν 80 ἐφόνευσαν καὶ πλείστους ἐτραυμάτισαν, τῶν λοιπῶν ἐγκαταλειψάντων τὰς ἀποσκευάς των καὶ τραπέντων εἰς ἄδοξον φυγήν. Ἐν τῇ μάχῃ ἐκείνῃ εἶχον πέσει, γενναίως μαχόμενοι, 10 Ἕλληνες, ἐν οἷς καὶ ὁ ἀνδρεῖος Δίπλας, ὅστις, ξιφουλκήσας καὶ ἐπιτεθεὶς ἐντὸς αὐτῶν τῶν χαρακωμάτων τῶν ἐχθρῶν, ἔπεσεν ἄπνους, βληθεὶς ὑπὸ ἐχθρικῆς σφαίρας. Τὴν μεσημβρίαν παρέθεσα εἰς ἅπαντας γεῦμα, ὑπενθυμίζον μοι τὰ συμπόσια τῶν ὁμηρικῶν ἡρώων, εἶτα δ’ ἐπηκολούθησαν ἡρωικὰ ἄσματα καὶ χοροί.”»³⁴

Στη σύσκεψη μετείχε και ο παπα–Θύμιος Βλαχάβας, ή τουλάχιστον βρισκόταν σε στενή επαφή μαθαίνοντας τα τεκταινόμενα και μετέχοντας στο σχέδιο που εξυφαινόταν.³⁵

Καλαμπακιώτικο τραγούδι: Καριοφίλι μου γραμμένο

Στα γεγονότα της σύσκεψης στην Αγία Μαύρα (Λευκάδα) αναφέρεται κι ένα καλαμπακιώτικο τραγούδι, που πατροπαράδοτα τραγουδιέται και χορεύεται τη δεύτερη ή / και τρίτη ημέρα του Πάσχα στην Καλαμπάκα.

«Καριοφίλι³⁶ μου γραμμένο, / όταν βγαίνω και πηγαίνω, / στην αγάπη μου πηγαίνω. / Πήγαμε στην Άγια Μαύρα / κι έφαγα σταφύλια μαύρα, / το ’να μέλι, τ’ άλλο γάλα, / τ’ άλλο δροσερό σταφύλι· / κι έχασα το πετραχήλι, / και στην εκκλησιά δεν πάω / για τ’ αυτό το πετραχήλι.»³⁷

Η αναφορά σε Αγία Μαύρα ξένιζε και ξενίζει τους Καλαμπακιώτες, γι’ αυτό και πολλοί διορθώνουν την Αγία Μαύρα σε Αγία Λαύρα. Κι όμως το τραγούδι, όπως και άλλα απ’ τα λεγόμενα «Πασχαλιάτικα τραγούδια» (π.χ. ο γνωστός παπα–Γιώργης(!), όπως θα δούμε παρακάτω), αναφέρεται στον παπα–Θύμιο Βλαχάβα και την επανάστασή του, που μεγίστη εντύπωση προκάλεσε και καθοριστικές συνέπειες είχε για την περιοχή της Καλαμπάκας.

Ο αρματολός Βλαχάβας με το καριοφίλι του παρακολουθεί τη σύσκεψη των Κλεφταρματολών στην Αγία Μαύρα και με το τραγούδι το δηλώνει και το διαλαλεί, γιατί, όπως θα δούμε πιο κάτω στη σειρά αυτή των δημοσιεύσεών μας για τον Βλαχάβα, καλεί κι άλλους, όπως τον προεστό Γιαννάκη Καλαμπάκα και τον αρματολό Νάσιο Μάνταλο για παράδειγμα, που καταγράφονται γραπτώς και ρητά σε σχέδιο που εξυφαινόταν για επανάσταση ενός ευρέος τμήματος του ελληνικού χώρου και το οποίο θα δούμε αναλυτικά παρακάτω.

Συγκαλυμμένα όμως το τραγούδι γίνεται επιφανειακά ερωτικό, της αγάπης, υποδόρια όμως αναφέρεται στον πόθο της ελευθερίας, που είναι γλυκός σαν μέλι, γάλα και δροσερό σταφύλι!

Δηλώνει ακόμη ο αρματολός Βλαχάβας ότι τώρα που θα μετάσχει στην επικείμενη επανάσταση, και ενδεχομένως θα σκοτώσει, θα του είναι δύσκολο έως αδύνατο να ιερουργεί με το πετραχήλι του και να μετέχει στα μυστήρια της εκκλησίας.

1807.07 κ.ε.: Μετά από τη Συνθήκη του Τιλσίτ

Η συνάντηση των αυτοκρατόρων Γαλλίας και Ρωσίας. Ο Ναπολέων Αʹ υποδέχεται τον Αλέξανδρο Αʹ, επί πλωτού περιπτέρου στον ποταμό Νέμαν.

Στις 7 και 9 Ιουλίου 1807 υπογράφτηκε η Συνθήκη του Τιλσίτ μεταξύ Ρωσίας και Γαλλίας. Το Αύγουστο της ίδιας χρονιάς αποβιβάζονται στην Κέρκυρα γαλλικές δυνάμεις με επικεφαλής τον στρατάρχη César Berthier, που μετέβαλαν την Ιόνιο Πολιτεία σε γαλλική επαρχία.³⁸ «Στις αρχές Αυγούστου ο Σενιάβιν έλαβε διαταγή του τσάρου να τερματίσει τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων. Οι Έλληνες εγκαταλείφθηκαν και πάλι.»³⁹

Μετά την υπογραφή της συνθήκης ο Αλή πασάς θα στραφεί για συνεργασία και βοήθεια προς την Αγγλία, χωρίς ωστόσο να εκδηλωθεί ανοιχτά εναντίον των Γάλλων.⁴⁰

Ο Berthier αλληλογραφεί με τον πασά του Μπερατίου Ιμπραήμ και ανθρώπους της αυλής του στο τέλος του 1807 και στις αρχές του 1808⁴¹ και διατηρεί επαφές και με κλεφταρματολούς της ηπειρωτικής χώρας, όπως ο παπα–Θύμιος.⁴²

Ο Βλαχάβας είναι επίσης σε επαφή μ’ ένα σώμα 3.000 περίπου κλεφταρματολών που βρίσκονται στα Ιόνια Νησιά. «Ο ερεθισμός όμως και η αναστάτωση των ελληνικών πνευμάτων ήταν αδύνατο να μην επηρεάσει και τον Μπλαχάβα. Φαίνεται ότι βρισκόταν σε επαφή και με τους 3.000 περίπου Έλληνες οπλοφόρους των Ιονίων, που βρίσκονταν στην ρωσική υπηρεσία.»⁴³

«Ὁ Μπλαχάβας, ἀφορῶν εἰς τὴν ἐνίσχυσιν τοῦ ἑαυτοῦ στρατοῦ καὶ τὴν ἐπέκτασιν τῆς ἀνταρσίας ἐν ἁπάσαις ταῖς ὑπὸ τὸν Ἀλῆν χριστιανικαῖς χώραις, ἦλθεν εἰς διαπραγματεύσεις περὶ συμπράξεως μετὰ τῶν Σουλιωτῶν καὶ λοιπῶν Ἑλλήνων ὁπλαρχηγῶν τῶν ἐν Κερκύρᾳ, ὑπὸ τοὺς Γάλλους τότε διατελούσῃ καὶ καταληφθείσῃ ὑπὸ τοῦ στρατηγού Berthier μηνὶ Ἰουλίῳ 1807. Οἱ ὁπλαρχηγοὶ οὗτοι, κατεχoμένης τῆς Ἑπτανήσου ἀπὸ τοῦ 1804 ὑπὸ τῶν Ῥώσων, ἀπετέλουν σῶμα τρισχιλίων περίπου μαχητῶν, πολλάκις δὲ κατὰ τοὺς μεταξὺ Ῥώσων, Τούρκων καὶ Γάλλων πολέμους ἠγωνίσθησαν ἀνδρείως καὶ ἐν Δαλματίᾳ καὶ ἐν Ἰταλίᾳ, ἀλλὰ καὶ κατ’ αὐτοῦ τοῦ στρατοῦ τοῦ Ἀλῆ κατὰ τὴν πρόσφατον τῆς Λευκάδος πολιορκίαν διεκρίθησαν. Ὅτε δ’ ἐφάνη ἐν Θεσσαλίᾳ ὁ Μπλαχάβας, τὸ ἐν Κέρκυρᾳ σῶμα τοῦτο ὑπεβλέπετο ὑπὸ τῶν Γάλλων. (…) Πρὸς τοὺς ἀρχηγοὺς τοῦ σώματος τούτου ἀπετάθη ὁ Μπλαχάβας καὶ κατώρθωσε τῷ ὄντι νὰ συνομολογήσῃ σύμβασιν συμπράξεως, ἥτις ὅμως δυστυχῶς ἐματαιώθη, προδοθέντος τοῦ σχεδίου εἰς τὸν Ἀλῆν ὑπὸ τοῦ Μετσοβίτου Δεληγιάννη. Ὁ Μπλαχάβας πεισθεὶς ἐπὶ τὴν τοιαύτην τῶν ἐν Κερκύρᾳ σύμπραξιν καὶ προσδοκῶν τὴν ἀπὸ κοινοῦ μετ’ αὐτῶν ἐνέργειαν, ἅτε εἰσβαλόντων ἤδη εἰς Ἀκαρνανίαν, προὐχώρησε νικηφόρος μέχρι τῶν Μετεώρων.»⁴⁴

«Ὁ περίφημος Εὐθύμιος ἢ παπα–Θύμιος Μπλαχάβας, ὁπλαρχηγὸς εἰς Θεσσαλίαν, ἐκινήθη εἰς ἀνταρσίαν, διοργανισθεῖαν παρ’ αὐτοῦ καὶ ἄλλων τοιούτων ὁπλαρχηγῶν. Ἔχων ἤδη οὗτος ὑφ’ ἑαυτὸν ἱκανοὺς ἀρματολοὺς καί τινας Ἀλβανούς, δυσαρεστημένους καὶ κατατρεχομένους ὑπὸ τοῦ Ἀλῆ, προώδευσε μέχρι τῶν Μετεώρων, προσδοκῶν ὅτι συγχρόνως ἔμελλον ἵνα εἰσβάλωσιν εἰς Ἀκαρνανίαν καὶ οἱ ἐν τῇ Ἑπτάνησῳ Σουλιῶται καὶ λοιποὶ Ἕλληνες ἀρματολοὶ καὶ κλέπται. (…) Τὸ ἐκ διαφόρων Ἑλλήνων πολεμιστῶν στρατιωτικὸν σῶμα ὑπηρετῆσαν ἐν τῇ Ἑπτανήσῳ ἀπὸ τῆς ῥωσικῆς κυριαρχίας, ἢτοι ἐκ τοῦ 1804 , συνέκειτο κατὰ τὸ πλεῖστον ἐκ Σουλιωτῶν, Χιμαραίων καὶ Ἀκαρνάνων. (…) Ἐν τῇ ἐποχῇ τοῦ Μπλαχάβα ὑπεβλέπετο τὸ σῶμα αὐτό, συγκείμενον τότε ἐκ 3.000 μαχητῶν. (…) Συνεννοήθη μετὰ τῶν ἐν Ἠπείρῳ καὶ Θεσσαλίᾳ ὁπλαρχηγῶν ἵνα ἐπιτεθῶσιν ἐν ρητῇ ἐποχῇ πρὸς ἐκρίζωσιν τῆς δυναστείας τοῦ Ἀλῆ πασᾶ.»⁴⁵

1807.07: Σχέδιο επανάστασης Θεσσαλίας, Ηπείρου, Δυτικής Μακεδονίας και Στερεάς Ελλάδας

Σχέδιο Ιουλιανού Μπεσιέρ

Βέβαια, ούτε η Ρωσία πριν από τη Συνθήκη του Τιλσίτ ούτε η Γαλλία μετά απ’ αυτή ήταν πρόθυμες να στηρίξουν —τουλάχιστον φανερά— ελληνικές επαναστατικές κινήσεις, ήθελαν όμως να εκμεταλλευτούν την επαναστατική διάθεση των Ελλήνων και τον γενικότερο αναβρασμό για την εξυπηρέτηση δικών τους σκοπών.

Την περίοδο αυτή διορίστηκε στα Ιόνια αυτοκρατορικός κομισάριος (commissaire impérial) ο Ιουλιανός Μπεσιέρ (Julien Bessières 1777–1840). Αυτός πήρε ένα μυστικό επαναστατικό προσχέδιο που είχε ετοιμάσει ο Ρώσος πράκτορας Δημήτρης⁴⁶ και κατέστρωσε ένα σχέδιο⁴⁷ επανάστασης (insurrection) στην εκτεταμένη περιοχή που είχε υπό τον έλεγχό του ο Αλή πασάς. Το σχέδιο βρέθηκε σε αρχεία του γαλλικού Υπουργείου Εσωτερικών και δημοσιεύτηκε πρόσφατα.⁴⁸ Βασικοί συντελεστές του σχεδίου υπήρξαν και ο Ζακυνθινός κόμης Γεώργιος Μοτσενίγος, ο γενικός πρόξενος της Ρωσίας Λυμπέριος (Λευτέρης) Μπενάκης καθώς και ο μητροπολίτης Ιγνάτιος.

Σύνοψη σχεδίου

«Οι ρωσικές αρχές στην Κέρκυρα είχαν ετοιμάσει ένα “εναλλακτικό” σχέδιο επανάστασης στην Δυτική και Κεντρική Ελλάδα, με δύο σκέλη. Το πρώτο περιλάμβανε (με την βοήθεια του Ιγνατίου) την εξέγερση του κλεφταρματολών της Ρούμελης και των Αγράφων, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν καταφύγει στα κοντινά νησιά της Λευκάδας, και το δεύτερο την κινητοποίηση των 47–48.000 ενόπλων τού εν λόγω σχεδίου στο βόρειο τόξο Αργυρόκαστρο – Μέτσοβο – Χάσια – Βέρμιο.»⁴⁹

Το σχέδιο

Στο σχέδιο καταγράφονται αναλυτικά οι περιοχές στην επικράτεια που αναφέραμε καθώς και ο αριθμός όσων θα μετείχαν από κάθε περιοχή με τα ονόματα των επικεφαλής τους, προεστών ή οπλαρχηγών. Αναφέρουμε ενδεικτικά: Τζουμέρκα: 1000 άντρες, Σιράκο και Καλαρίτες: 1500 άντρες, καζάς Μετσόβου: 1000 άντρες, ναχαγιές Γρεβενών, ναχαγιές Ζαγορίου, καζάς Κόνιτσας, πόλη Ιωαννίνων: 3000 άντρες, ναχαγιές Αργυροκάστρου, «στην περιοχή του Μετσόβου (στην Πίνδο) πάνω στον δρόμο των Τρικάλων για τα χωριά Κουτσούφλιανη, Μαλακάσι (…) οι προεστοί (…) αναλαμβάνουν να φέρουν 1.000 άντρες», «από τους Κλινοβίτες, τους Καστανιώτες, τους Κρανιώτες (…) οι προεστοί αναλαμβάνουν να φέρουν 1000 άντρες», καζάς Κούτζιανων με τον Ευθύμιο Στορνάρη: 2000 άντρες, «για τους κατοίκους του βουνού Χάσια πάνω από τα Τρίκαλα, οι καπεταναίοι παπα–Θύμιος Βλαχάβας και Κωνσταντίνος αναλαμβάνουν να φέρουν 1500 άντρες», Ελασσόνα, Λάρισα, Βέροια, Παραμυθιά, Πάργα, καζάς Φαναρίου (Καρδίτσας) κ.ά.

Το 4^ο φύλλο της αναφοράς

Στο 4^ο φύλλο της αναφοράς διαβάζουμε: «Le Primat de Calambaca avec les Capitaines Mandalo et Spiro, à 4 heures de Tricala, s’engagent à fournir: 1.500 hommes».⁵⁰ «Ο προεστός της Καλαμπάκας μαζί με τους καπεταναίους Μάνταλο και Σπύρο, σε απόσταση 4 ωρών από τα Τρίκαλα, αναλαμβάνουν να φέρουν 1.500 άντρες.»

Ο προεστός της Καλαμπάκας είναι ο Γιαννάκης Καλαμπάκας,⁵¹ όπως διαπίστωσε και o Martin William Leake, που τρία χρόνια πιο πριν, στις 15 Νοεμβρίου του 1805 είχε επισκεφτεί την Καλαμπάκα: «Το σπίτι του κοτσάμπαση (προεστού) κυρ–Γιαννάκη είναι μεγάλο.»⁵²

Ο καπετάνιος Μάνταλος είναι ο γεννημένος στα 1745 Νάσιος Μάνταλος, που από το τέλος του 18^ου αιώνα, όπως και ο παπα–Θύμιος Βλαχάβας αντίστοιχα, είχε πάρει την αρχηγία του αρματολικιού των Χασίων στην περιοχή του βορειοδυτικού τους τμήματος, από τον πατέρα του Γεώργιο Μάνταλο (Κρατζοβίτη).

Ο Σπύρος δεν γνωρίζουμε ποιος είναι, ξέρουμε όμως πως ένα από τα παιδιά του Γιαννάκη Καλαμπάκα (Κωνσταντίνος, Στάθης, Σπύρος, Δημήτρης) έφερε αυτό το όνομα.⁵³ Μπορεί όμως να πρόκειται για κάποιο πρωτοπαλίκαρο του Μάνταλου από τα Χάσια.

Στο σχέδιο καταγράφεται συνολικά ένας αριθμός 47.800 ενόπλων ανδρών,⁵⁴ αριθμός που μάλλον ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί και ίσως να ήταν και σκόπιμα εξογκωμένος. Στο σχέδιο αυτό, που οι Έλληνες εναπόθεσαν πολλές ελπίδες, τις οποίες οι ξένες δυνάμεις εντέχνως προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν, ίσως να μετείχαν και σημαντικοί οθωμανοί, άσπονδοι εχθροί του Αλή πασά: «Ἐὰν ὁ μεταξὺ Ῥωσίας καὶ Τουρκίας πόλεμος ἤθελε διαρκέσῃ εἰς τὴν Ἑλλάδα, καθὼς καὶ εἰς τὰ βόρεια μέρη, ἦτο πιθανὸν νὰ καταποντιστῇ ὁ βεζίρης, ἐπειδὴ οἱ ἐν Λευκάδι ἀνώτεροι καὶ πολυπράγμονες ἀξιωματικοὶ Ἕλληνες ἐπροωργάνισαν δι’ ἀποστόλων (ἐν γνώσει τῆς ἀρχῆς) τοὺς ἐν Ἀκαρνανίᾳ, Θεσσαλίᾳ, Ἠπείρῳ καὶ Μακεδονίᾳ ἐνόπλους Καπετάνους Ἕλληνας καί τινας πρὸς τούτοις σημαντικοὺς Ὀθωμανούς, ἐχθροὺς ἀσπόνδους ὄντας τοῦ Ἀλῆ πασᾶ, νὰ κινηθῶσι κατ’ αὐτοῦ ἅμα ἴδωσι τοὺς ἐν Λευκάδι ἀποβιβασθέντας εἰς Ἀκαρνανίαν, καὶ κινουμένους κατὰ τοῦ τυράννου.»⁵⁵

Η σταδιακή διαμόρφωση του επαναστατικού σχεδίου είχε ξεκινήσει ήδη από τη συνάντηση του Καρπενισίου (1805) και η επεξεργασία συνεχίστηκε με τις συναντήσεις των Ελλήνων στη μονή Ολυμπιώτισσας (1806), την Αγία Μαύρα (Λευκάδα: 1806 και 1807) καθώς και τη Σκιάθο, τον Σεπτέμβριο του 1807. Η επαναστατική προσπάθεια του Βλαχάβα λοιπόν δεν ήταν μια τυχαία, ευκαιριακή και τοπική περίπτωση, αλλά μια ευρύτερη και οργανωμένη προσπάθεια, που για συγκεκριμένους λόγους —που θα δούμε— ξέσπασε πρόωρα, σε σχέση με ό,τι προέβλεπε το αρχικό σχέδιο, και τελικά απέτυχε.

1807.09: Σύσκεψη Κλεφταρματολών (και Βλαχάβα) στη Σκιάθο

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης σε πίνακα του Βέλγου διπλωμάτη Benjamin Mary

Στη Διήγησιν συμβάντων τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς ἀπὸ τὰ 1770 ἕως τὰ 1836 του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη πληροφορούμαστε ότι τον Σεπτέμβριο του 1807 μαζεύτηκαν στη Μονή Ευαγγελίστριας της Σκιάθου για σύσκεψη πολλοί κλεφταρματολοί, ανάμεσά τους και ο παπα–Θύμιος Βλαχάβας: «Εἴμεθα ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες 1400, ὅλοι οἱ καπεταναῖοι τοῦ Ὀλύμπου, καθὼς παπα–Μπλαχάβας, Λιόλιος, Λαζόπουλα, τοῦ Τζάρα οἱ καπεταναῖοι. Αὐτοὶ εὑρέθηκαν εἰς τὴν Σκιάθο κατατρεγμένοι ἀπὸ τὸν Μουχτὰρ πασᾶ καὶ λοιποὺς Τούρκους τῆς ξηρᾶς.»⁵⁶

Μονή Ευαγγελίστριας

Ας δούμε τα καθέκαστα όπως τα καταγράφει ο Ιωάννης Βασδραβέλλης, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών: «Εἰς τὰς Βορείους Σποράδας ἐγένετο σύσκεψις πολλῶν ἀρματολῶν, οἵτινες εἶχον συγκεντρωθῇ ἐκεῖ ἕνεκα τοῦ ῥωσοτουρκικοῦ πολέμου, ἐν οἷς καὶ ὁ ἀργότερον ἡγέτης τῆς Πελοποννήσου κατὰ τὴν ἐπανάστασιν τοῦ 1821 Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ἀφιχθεὶς ἐκ Ζακύνθου, ὅπου ὑπηρέτει ὡς ταγματάρχης ὑπὸ τοὺς Ἄγγλους, ἀποφασισθείσης τῆς ἐνάρξεως πειρατικού ἀγῶνος κατὰ τῶν Τούρκων.

Διαπιστοῦμεν ἐδῶ τὴν πρώτην σύμπραξιν Ἑλλήνων ἀρματολῶν ἀπὸ διαφόρους ἑλληνικὰς περιοχὰς καὶ μάλιστα σύμπραξιν διὰ θαλασσίας ἐπιχειρήσεις, καίτοι οἱ πλεῖστοι τῶν ἀμφιβίων αὐτῶν πολεμιστῶν ἦσαν ὀρεινοί. Ἐκ τῆς συμπράξεως αὐτῆς θὰ προκύψουν σπουδαῖα ὀφέλη διὰ τὸν μετέπειτα ἀγῶνα, διότι ἀρχίζει βαθμηδὸν νὰ συνειδητοποιῆται ἡ συνεργασία τῶν πολεμικῶν ἀνδρῶν τῆς Ἑλλάδος διὰ μίαν συνδυασμένην ἐπαναστατικὴν ἐνέργειαν κατὰ τοῦ κυριάρχου ὡς ἐξεδηλώθη 14 ἔτη βραδύτερον.

Εἰς τὴν Σκίαθον συνεκροτήθησαν πειρατικοὶ στολίσκοι μὲ ἀρματολοὺς ἐπιφανεῖς τῶν προεπαναστατικῶν χρόνων: Τὸν Γιάννην Σταθᾶν ἀπό τὸν Βάλτον τῆς Αἰτωλοακαρνανίας, τὸν Νικοτσάραν, Μπλαχάβαν, Λαζαίους, Τζαχείλαν καὶ Καζαβέρην ἀπὸ τὸν Ὄλυμπον καὶ τὰ Πιέρια, τὸν Βασίλην Ρομφέην ἀπὸ τὴν Νάουσαν, Μπιζιώταν καὶ Σῦρον ἀπὸ τὰ χωρία τῶν Χασίων καὶ ἄλλους. Εἰς τὰ πειρατικὰ σκάφη ἐδόθησαν τὰ ὀνόματα «Ἄσπρη Θάλασσα» (Αἰγαῖον), «Κασσάνδρα», «Ὄλυμπος», «Νάουσα», «Βάλτος», «Μοριᾶς», «Σκίαθος». Αρχηγός τῶν πειρατικῶν αὐτῶν σκαφῶν ἀνηγορεύθη ὁ Σταθᾶς μὲ ὑπαρχηγὸν τὸν Νικοτσάραν. Διὰ πρώτην φορὰν κατὰ τὴν Τουρκοκρατίαν ὑψώθη ἑλληνικὴ σημαία ἐπὶ σκαφῶν κυβερνωμένων ἀπὸ Ἕλληνας πολεμιστὰς καὶ πληρώματα. Ἦτο κυανὴ μὲ λευκὸν σταυρὸν εἰς τὸ μέσον. Τὰ διακριτικὰ χρώματα, τὰ ἐξαρτήματα τῶν πλοιαρίων καὶ αἱ στολαὶ τῶν πληρωμάτων ἦσαν κατάμαυρα, ὅπως ἐσυνήθιζον οἱ πειραταὶ τῆς ἐποχῆς.

Κατ’ ἀρχάς, οἱ πειρατικοὶ αὐτοὶ στολίσκοι διενήργησαν ἀποβάσεις εἰς τὰς ἀκτὰς τοῦ Θερμαϊκοῦ κόλπου καὶ τὴν χερσόνησον τῆς Κασσάνδρας, ἐλεηλάτησαν τὰ τουρκικὰ χωρία καὶ τὰ ἀγροκτήματα, ἔσφαξαν κατοίκους, διήρπασαν τρόφιμα καὶ ἄλλα εἴδη καὶ ἐν γένει ἐρήμωσαν καὶ ἐπυρπόλησαν τὰ πάντα.

Τρομοκρατία διεχύθη εἰς τὴν περιοχὴν ἐκείνην καὶ πρωτοφανεῖς βιαιότητες διεπράχθησαν εἰς τὴν Κασσάνδραν καὶ τὸ Βόρειον Αἰγαῖον. Οἱ πειραταὶ ἐξεδικοῦντο τοὺς Τούρκους διὰ τὰ σκληρὰ μέτρα, τὰ ὁποῖα εἶχε λάβει ἡ τουρκικὴ διοίκησις κατὰ τῶν ἀρματολῶν, ἀποσκοποῦσα εἰς τὴν πλήρη συντριβήν των.

Οἱ Τοῦρκοι ἀπέστειλαν ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων πειρατῶν ἰσχυρὰν μοῖραν πολεμικῶν σκαφῶν, ἀποτελουμένην ἀπὸ 2 φρεγάτας, 2 πλοῖα μὲ ὅλμους καί τινα μόστικα ὑπὸ τὸν πλοίαρχον Κιουτσούκ Ἀλῆ Σκαντρίλ,⁵⁷ ἵνα προσβάλῃ τὴν Σκίαθον, ἥτις ἐχρησιμοποιεῖτο ὡς πειρατικὸν ὁρμητήριον. Οἱ Ἕλληνες, εὑρεθέντες πρὸ ὑπερτέρων σκαφῶν ἀρτίως ἐξωπλισμένων καὶ διαβλέποντες τὸν κίνδυνον τοῦ ἀφανισμοῦ, ἐζήτησαν ἐπειγόντως τὴν συνδρομὴν τῆς εἰς τὴν νῆσον Σῦρον ναυλοχούσης ἀγγλικῆς φρεγάτας «Seahorse» κυβερνωμένης ὑπὸ τοῦ πλοιάρχου John Stuart, ὅστις ἔσπευσε προθύμως εἰς βοήθειάν των. Ἡ Ἀγγλία διετέλει κατὰ τὴν περίοδον ἐκείνην εἰς ἐμπόλεμον κατάστασιν πρὸς τὴν Τουρκίαν. Ἐπηκολούθησε ναυμαχία διήμερος, τὴν 5–6 Ἰουλίου 1807 πλησίον τῆς νήσου Σκοπέλου, κατὰ τὴν ὁποίαν ἐθαυμάσθη ὁ ἡρωισμὸς καὶ ἡ ἐπιτηδειότης τοῦ Ἄγγλου πλοιάρχου. Ἀλλὰ καὶ οἱ Ἕλληνες πειραταὶ πανταχόθεν ἐπιτιθέμενοι ἐπέφερον σύγχυσιν εἰς τὸν τουρκικὸν στόλον. Τελικῶς, ἡ τουρκικὴ ἀρχηγὶς Bendere Tjafer ὑποστᾶσα σοβαρὰς βλάβας ὑπεχρεώθη εἰς παράδοσιν, ὁ δὲ ὑπόλοιπος τουρκικὸς στόλος ἐγκαταλείψας τὴν ναυμαχίαν ἀπεμακρύνθη πρὸς τὸν Ἑλλήσποντον διωκόμενος.»⁵⁸

Η τουρκική αρχηγίδα Badiri-i-Zaffer παραδίδεται στην βρετανική φρεγάτα Seahorse

«Τότε η Πύλη διέταξε τον Αλή να σταματήσει την καταδίωξη των κλεφτών και το Πατριαρχείο απειλώντας τους κλεφταρματολούς με αφορισμό τούς προέτρεψε να διαλύσουν τον στόλο και να επιστρέφουν στον Όλυμπο. Ήταν Δεκέμβρης του 1807. Μαζί με τους άλλους κλεφταρματολούς επέστρεψε στον Όλυμπο και ο παπα–Ευθύμης Βλαχάβας.»⁵⁹

1807.12: Επιστροφή Βλαχάβα, πρώτες επαναστατικές ενέργειες

Τον Δεκέμβριο του 1807 ο Βλαχάβας επέστρεψε στα Χάσια⁶⁰ «συνδέθηκε με κλέφτες, φυγόδικους και παράνομους από κάθε περιοχή της Ελλάδας και σύντομα άρχισαν να λεηλατούν και να σκοτώνουν Τούρκους στα συνεχόμενα τμήματα της Θεσσαλίας.»⁶¹

⋯Συνεχίζεται⋯

Βιβλιογραφία

• Η βιβλιογραφία βρίσκεται στο Αʹ μέρος των δημοσιεύσεων για τον παπα–Θύμιο Βλαχάβα…

Υποσημειώσεις

¹ Ιστορία ΙΑ 1975, 408. «Στα 1807 η επικράτεια του Αλή (γιατί ουσιαστικά αποτελούσε κράτος εν κράτει) περιελάμβανε την Πελοπόννησο (που την διοικούσε ο γιος του Βελή), ολόκληρη σχεδόν την Στερεά Ελλάδα, μεγάλο μέρος της Εύβοιας, της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας ως τό χωριό Πύργος των Γιανιτσών και ως την Καστοριά και Αχρίδα και έφθανε ως τις ακτές της Αδριατικής.» Βακαλόπουλος Δ 1973, 695.

² Tromelin 2008, 84–85.

³ «Ο σουλτάνος Σελίμ τον διόρισε επιθεωρητή του οθωμανικού πυροβολικού και στρατιωτικό σύμβολο του μεγάλου βεζίρη Γιουσούφ πασά.» Tromelin 2008, 81.

⁴ Tromelin 2008, 85.

⁵ Πιθανώς ο μουτεσαρίφης Salih Paşa.

⁶ Tromelin 2008, 85.

⁷ Βερνίκος 2017, 71.

⁸ Πρωτοψάλτης 1961, 33–36.

⁹ Βερνίκος 2017, 72–73.

¹⁰ Ίσως ο τέταρτος γιος του Αθανασίου Βλαχάβα να λεγόταν Νικόλαος (Ευθύμιος, Θεόδωρος, Δημήτριος, Ανώνυμος) και να είχε γιο τον Γεώργιο, τον εδώ υπογράφοντα. Άλλωστε και στους κατιόντες των Βλαχαβαίων βρίσκουμε τα ονόματα Γεώργιος και Νικόλαος· βλ. για τους απογόνους: Νημάς 1981 (Βλαχαβαίοι), 157.

¹¹ Βερνίκος 2017, 73–74.

¹² «Τα καπετανάτα, οι αρχηγοί των αρματολικίων.»

¹³ «Ισμαήλ μπέης.»

¹⁴ «Ντουντούμηδες: χαρακτηρισμός για ανατολίτες Τούρκους.»

¹⁵ «οι κλεφταρματολοί των Αγράφων Μπουκουβαλαίοι.»

¹⁶ «Ο Σκυλοδήμος ήταν καπετάνιος από την Αμφιλοχία της Ακαρνανίας, σύγαμπρος τον Καραϊσκάκη. Η γυναίκα του είχε αναλάβει, μετά το 1827, την προστασία των ορφανών παιδιών του Καραϊσκάκη. Βλ. Γαλανούλης 2013, 274.»

¹⁷ «μπήκεν, ανήλθε στο θρόνο ο σουλτάνος Μαχμούτ Βʹ, μετά την εκθρόνιση τον Σελήμ Γʹ.»

¹⁸ Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 74–75.

¹⁹ 39°16'50.4"N 21°30'19.3"E, σε υψόμετρο 1000 μ. «Τα Κουμπουριανά της Αργιθέας.»

²⁰ Σπανός Κ. 2014β (Ενθυμήσεις), 75.

²¹ Ιστορία ΙΑ 1975, 412 & Γεώργιος Α. Στογιόγλου, «Ἄγνωστες “ἐνθυμήσεις” περὶ τῆς ναυμαχίας τοῦ Ἄθω ἐν ἔτει 1807», Μακεδονικά, 11.1 (1971) 283–293.

²² Βακαλόπουλος 1986 (Αρματολίκια, Βλαχάβας), 75–76, Βακαλόπουλος Δ 1973, 722.

²³ Κασομούλης Α, 82.

²⁴ Νημάς 1981 (Βλαχαβαίοι), 142.

²⁵ Leake 2000.38, 169.

²⁶ Ιστορία ΙΑ 1975, 414.

²⁷ Κασομούλης Α, 83.

²⁸ Βακαλόπουλος Δ 1973, 719, Ιστορία ΙΑ 1975, 413.

²⁹ «Είκοσι μέρες αργότερα ο πολυφημισμένος κλεφταρματολός είναι νεκρός.» Σιμόπουλος, Ταξιδιώτες Γ₁, 504 (υποσημείωση).

³⁰ Βακαλόπουλος Δ 1973, 721, Ιστορία ΙΑ 1975, 413. «Ο Κολοκοτρώνης, που είχε γνωρίσει τον Νικοτσάρα στα Επτάνησα, αναπολώντας μια νύχτα τα περασμένα εξυμνούσε την προσωπικότητά του εμπρός στην συντροφιά που τον άκουε προσεκτικά. Έλεγε ότι ήταν ο μόνος από τους Ολυμπίους, που θα μπορούσε να προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στην Επανάσταση, και δάκρυζε για τον πρόωρο χαμό του.» Βακαλόπουλος Δ 1973, 722.

³¹ Κασομούλης Α, 83 (υποσημείωση Γιάννη Βλαχογιάννη).

³² Υπό την προεδρία του Ιγνατίου είχε γίνει ακόμη μια σύσκεψη αρματολών της Ακαρνανίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας στη Λευκάδα, στα 1806. Στα τέλη του 1806 με αρχές του 1807 άρχισε η πολιορκία της Λευκάδας από τα στρατεύματα του Αλή πασά, ενώ τον Μάιο της ίδιας χρονιάς ήρθε και ο Καποδίστριας, που μαζί με τον Ιγνάτιο συντόνιζε την ελληνορωσική στρατιωτική συνεργασία. Πρωτοψάλτης 1961, 36–37.

³³ 38°49'48.9"N 20°41'29.1"E.

³⁴ Βακαλόπουλος Δ 1973, 712.

³⁵ «Οἱ πολεμικοὶ Ἕλληνες τῆς Ἁγίας Μαύρας συναγροικοῦνται μὲ τοὺς ἔξω ὁπλαρχηγούς, ἕνας τῶν ὁποίων ἦτο καὶ ὁ παπα–Θύμιος.» Φιλήμων 1834 (Φιλική), 107.

³⁶ Η λέξη ως προερχόμενη από την τουρκική karanfil (γαρίφαλο, λόγω του σχήματος της κάννης ή των διακοσμητικών μοτίβων που έφερε το καριοφίλι) κανονικά γράφεται με –ι– κι ένα –λ–. Βέβαια η τουρκική λέξη ετυμολογείται από την οθωμανική τουρκική قرنفل (karanfil) κι αυτή με τη σειρά της από την αραβική قَرَنْفِل (qaranfil), που ανάγεται στην ελληνιστική κοινή καρυόφυλλο (αρχαία ελληνική κάρυον + φύλλον), οπότε είναι αντιδάνειο και θα δικαιολογούταν και η γραφή με –υ– και –λλ–. Ο Μπαμπινιώτης 2010 (Ετυμολογικό), 635, το ετυμολογεί «από συγχώνευση σε μία λέξη του ιταλικού εμπορικού σήματος Carlo e figli «Κάρολος και υιοί», την οποία έφερε εργοστάσιο όπλων στις αρχές τού 19^ου αιώνα», και το γράφει καριοφίλι. Τα ίδια λέει κι ο Σάθας 1865 (ιζ), 11: «Ὠνομάσθησαν οὕτω τὰ τουφέκια, ὡς προερχόμενα ἐκ τοῦ ἐν Ἑνετίᾳ ὁπλοποιείου ὑπὸ τὴν ἐπωνυμίαν Carlo Filio (Καρόλου υἱοῦ) καὶ οὐχὶ διότι εἶχον ἐζωγραφισμένον καρυόφυλλον, ὡς ἐσφαλμένως παρεδέχθη». Όμως δεν έχει βρεθεί ιταλικό εργοστάσιο όπλων ή οπλοποιείο με τέτοιο όνομα!

³⁷ Πλιάτσικας 2016 (Πασχαλιάτικα), 25.³⁷ 

³⁸ Βακαλόπουλος Δ 1973, 713–714.

³⁹ Ιστορία ΙΑ 1975, 414.

⁴⁰ «Από εκείνη τη στιγμή η θέση του Pouqueville έγινε πολύ δύσκολη. Ο Αλής απαγόρεψε κάθε επικοινωνία των υπηκόων του με τον Γάλλο πρόξενο. Η κατοικία του στα Γιάννενα έγινε φυλακή. Ο κλοιός ήταν ασφυκτικός.» Σιμόπουλος, Ταξιδιώτες Γ₂, 326.

⁴¹ Σιορόκας 1975 (Πασαλίκι Μπερατίου), 351.

⁴² Παπακωνσταντίνου 1998 (Βλαχάβας), 25.

⁴³ Βακαλόπουλος 1986 (Αρματολίκια, Βλαχάβας), 75, Βακαλόπουλος Δ 1973, 722.

⁴⁴ Αραβαντινός 1895 (Αλής), 193–194.

⁴⁵ Αραβαντινός 1856α (Ήπειρος), 301.

⁴⁶ Βερνίκος 2017, 23 (υποσημείωση 3).

⁴⁷ Την ύπαρξη του σχεδίου πιθανολογούσε και ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος, δεν είχαν έρθει στο φως όμως τότε τα γαλλικά αρχεία ακόμη: «Ίσως τότε να συσκέφθηκε (ο Βλαχάβας) με τους αρματολούς και κλέφτες των Νησιών και να κατέστρωσε με μερικούς απ’ αυτούς το σχέδιο κοινής ενέργειας εναντίον των Τούρκων. Σ’ αυτήν την υπόθεση μάς οδηγούν όσα έκαμε μετά τον γυρισμό του στο αρματολίκι.» Βακαλόπουλος 1986 (Αρματολίκια, Βλαχάβας), 76, Βακαλόπουλος Δ 1973, 722.

⁴⁸ «Το σχέδιο επανάστασης (insurrection) της Θεσσαλίας, Ηπείρου, Δυτικής Μακεδονίας βρέθηκε σε φάκελο αρχείων, προερχόμενο από το Γαλλικό Υπουργείο Εσωτερικών, ο οποίος περιλαμβάνει μια εκατοστή διάσπαρτα χειρόγραφα και έντυπα φύλλα από την περίοδο της σύντομης σχετικά θητείας του Ιουλιανού Μπεσιέρ ως αυτοκρατορικού κομισάριου των Ιονικών νήσων. Τα περισσότερα από τα χειρόγραφα είναι επίσημα αντίγραφα πρωτοτύπων ή και μεταφράσεις από τα ιταλικά, και τα ελληνικά, κυρίως.» Βερνίκος 2017, 39.

⁴⁹ Βερνίκος 2017, 70.

⁵⁰ Βερνίκος 2017, 53.

⁵¹ Βλιώρας 2019 (Αρχοντικό), 45 κ.ε.

⁵² Leake 2001.39, 14.

⁵³ Βλιώρας 2019 (Αρχοντικό), 58.

⁵⁴ «Αριθμός ιδιαίτερα σημαντικός, αν αναλογισθεί κανείς πως τον Αύγουστο του 1806 ο Καραγιώργης με 9.000 αντάρτες και 2 πυροβόλα κατανίκησε την οθωμανική στρατιά της Βοσνίας στην πεδιάδα του Μισάρ.» Βερνίκος 2017, 53.

⁵⁵ Περραιβός 1857α (Σουλίου και Πάργας), 178.

⁵⁶ Κολοκοτρώνης 1846, 32.

⁵⁷ Πρόκειται για τον καπουδάν πασά Seydi Ali Paşa.

⁵⁸ Βασδραβέλλης 1967, 65–67. Βλ. Μπουρλής 2010 (Βλαχάβα), 46, Παπακωνσταντίνου 1998 (Βλαχάβας), 22.

⁵⁹ Παπακωνσταντίνου 1998 (Βλαχάβας), 23.

⁶⁰ «Πραγματικά, γυρίζοντας από τα νησιά τον χειμώνα του 1807 (…) εφοδιασμένος ασφαλώς με σχετικές οδηγίες προσεταιρίστηκε κλέφτες, φυγάδες και επικηρυγμένους από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Από πού τις πήρε αυτές τις οδηγίες, που αναφέρει ο Leake; Κανείς δεν το ξέρει.» Βακαλόπουλος 1986 (Αρματολίκια, Βλαχάβας), 76.

⁶¹ Leake 2000.38, 169.