Η δύναμη των Fake news στον 21ο αιώνα

Της Σταματίας Γκαραλιάκου

stamatiagara@gmail.com

Το βράδυ της 24^ης Μαΐου 2011  στο τμήμα των διεθνών ειδήσεων της εφημερίδας Ελευθεροτυπία επικρατούσε ανησυχία.  Μία ομάδα συντακτών αναζητούσε, αλλά δεν έβρισκε την αλήθεια μιας είδησης που κυριαρχούσε στην ειδησεογραφία της ημέρας, προκαλώντας μεγάλες αντιδράσεις. Αυτή έλεγε ότι στην πλατεία Puerta de Sol της Μαδρίτης διαδηλωτές του κινήματος 15Μ ( 15 Movimento ή « κίνημα των αγανακτισμένων») είχαν αναρτήσει ένα μεγάλο πανό που έγραφε στα ισπανικά: « Σσσσσς… Κάντε ησυχία, μην ξυπνήσουμε τους Έλληνες». Ήταν - έλεγαν τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης- ένα χλευαστικό σύνθημα των Ισπανών για τους Έλληνες, οι οποίοι, παρά την εφαρμογή μέτρων σκληρής λιτότητας, δεν αντιδρούσαν και δεν κατέβαιναν στους δρόμους, όπως έκαναν οι ίδιοι.* Η είδηση φυσικά ήταν κατασκεύασμα fake news.

Αρχικά, fake news είναι οι ψευδείς ειδήσεις που κατασκευάζονται από τη λεγόμενη δημοσιογραφία των πολιτών με σκοπό τον εντυπωσιασμό και την παραπληροφόρηση του κοινού. Δεν έχουν το χαρακτήρα μιας φήμης που ακούστηκε αλλά τη βεβαιότητα μιας πραγματικής είδησης που συνέβη. Η καθημερινή ενασχόληση με τα κοινωνικά μέσα παρασύρει κάποιους στην αναπαραγωγή ειδήσεων οι οποίες δεν είναι διασταυρωμένες και συχνά προέρχονται από ιστοσελίδες κατασκευασμένες για το συγκεκριμένο σκοπό. Η πρώτη ψευδής είδηση εντοπίζεται τον 13^ο αιώνα, όταν ο Φαραώ Ραμσής διέδωσε ουκ ολίγα ψέματα, ώστε να παρουσιάσει τη Μάχη του Καντές ως τεράστια νίκη για τους Αιγύπτιους. Στη πραγματικότητα, οι δυο πλευρές προχώρησαν σε συνθήκη ειρήνης διότι η μάχη είχε οδηγηθεί σε αδιέξοδο.

Σύμμαχοι των ψεύτικων ειδήσεων είναι η δύναμη και ο χρόνος. Καθημερινά, ο μέσος πολίτης σε κάθε γωνιά της γης δέχεται δεκάδες ανάλογα  fake news. Οποιοσδήποτε μπορεί να σχολιάσει και να αναρτήσει ειδήσεις και φωτογραφίες και μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να έχουν διαβαστεί από άπειρους ανθρώπους. Για αυτό το λόγο η ισχύς τους είναι τεράστια. Από την άλλη μεριά, ο χρόνος ευνοεί τους διακινητές καθώς μέχρι να ελεγχτούν και να διαψευστούν οι συγκεκριμένες ειδήσεις, έχουν κάνει το γύρο του διαδικτύου, τις έχουν δεχτεί και πορεύονται μ’ αυτές , ενώ ο κατασκευαστής απολαμβάνει τα ανάλογα κέρδη. Δυστυχώς λοιπόν οι τίτλοι αυτών των ειδήσεων εγείρουν το ενδιαφέρων του επισκέπτη και η παρουσίασή τους μας πείθει ότι αναφέρονται σε αληθές γεγονός. Αυτό  δεν μπορεί να ξεχωρίσει ο αναγνώστης.

Αν όμως, σήμερα, ήταν ακόμη στη θέση τους οι θυρωροί της είδησης, χωρίς να ρίχνουμε το φταίξιμο εξ ολοκλήρου σ’ αυτούς, ίσως η παραπληροφόρηση να μην παρουσίαζε τόσο μεγάλα ποσοστά . Οι ειδήσεις που θα έβγαιναν προς τα έξω θα ήταν έγκυρες και αξιόπιστες. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τον ορυμαγδό των ψευδών ειδήσεων η ΕΕ έχει μεριμνήσει για την εξάλειψη αυτού του φαινομένου κυκλοφορόντας ένα κείμενο με οδηγίες προς εντοπισμό fake news αλλά υπάρχει επίσης και η ιστοσελίδα getbadnews όπου κανείς  μπορεί να ελέγξεις τις ειδήσεις. Το θέμα είναι ότι τα fake news είναι τόσα πολλά και έρχονται από όλες τις γωνιές της γης. Από τη δική μας πλευρά απέναντι στο συγκεκριμένο υλικό αυτό που θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι να το αναζητήσουμε και σ’ άλλες ιστοσελίδες που εμπιστευόμαστε και αν όντως δεν υπάρχει, να κινηθούμε κατάλληλα ενημερώνοντας και τους υπόλοιπους επισκέπτες.

*Γιάννης Παντελάκης. Η χαμένη τιμή της δημοσιογραφίας. 20+1 ιστορίες κιτρινισμού.